عضویت ایران در اجلاس شانگهای پلی به سوی تعامل با قدرت‌های برتر آسیایی

به گزارش خبرنگار حوزه سیاست خارجی گروه سیاسی باشگاه خبرنگاران جوان، نوزدهمین دوره سازمان همکاری شانگهای که در سطح سران کشور‌های عضو سازمان همکاری‌های شانگ‌های بود، در اواخر خرداد ماه امسال در بیشکک قرقیزستان با حضور آقای روحانی رئیس جمهوری ایران برگزارشد. همچنین در این راستا هجدهمین  دوره این اجلاس در سطح  نخست وزیران سازمان همکاری شانگ‌های به میزبانی تاشکندپایتخت ازبکستان   شنبه یازدهم آبان برگزار شد. سازمان همکاری شانگ‌های سازمانی میان‌دولتی است که برای همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی تشکیل شده‌است. این سازمان در سال ۲۰۰۱ توسط رهبران چین روسیه قزاقستان قرقیزستان تاجیکستان و ازبکستان با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه، پایه‌گذاری شد. نقش اصلی و تعیین‌کننده را، در سازمان شانگهای، دو کشور چین و روسیه تشکیل می‌دهند سازمان همکاری شانگهای در حقیقت ترکیب جدید سازمان شانگهای ۵ است که در سال ۱۹۹۶ تأسیس شده بود، ولی نام آن پس از عضویت ازبکستان به «سازمان همکاری شانگهای» تغییر داده شد.

کوتاه درباره شکل گیری شانگهای

سازمان «همکاری‌های شانگهای» که در ابتدا تحت عنوان گروه «شانگهای پنج» با هدف حل اختلافات مرزی میان چین، روسیه و کشور‌های آسیای مرکزی در سال ۱۹۹۶ شکل گرفت، وبا پذیرش اعضای جدید در حوزه‌های مختلف توسعه یافت که برآیند آن ارتقای این گروه به سطح سازمان همکاری‌های شانگهای در سال ۲۰۰۱ بود. پذیرش چهار کشور مغولستان، ایران، هند و پاکستان در سال ۲۰۰۴ به عنوان اعضای ناظر، گام مهم دیگری بود.
سازمان همکاری‌های شانگهای ترکیبی از اهداف سیاسی، امنیتی و اقتصادی را به صورت توامان تعقیب می‌کند. مقابله با ایده جهان تک قطبی و مهار روند رو به گسترش حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای، به‌ویژه ناتو و ایالات متحده آمریکا در فضای اوراسیا از طریق موازنه نرم و تحکیم همکاری‌های منطقه‌ای، مقابله با سه عنصر جدایی‌طلبی، افراط‌گرایی و تروریسم و نیز گسترش همکار‌های اقتصادی به‌ویژه در بخش انرژی، از جمله مهم‌ترین اهداف سازمان همکاری‌های شانگهای به شمار می‌رود. آنچه بر اهمیت اهداف و برنامه‌های این سازمان افزوده است، تحولاتی است که در طی سال‌های اخیر در فضای ژئوپلیتیک اوراسیا و مناطق پیرامونی آن روی داده است. تحولات مهمی، چون امنیتی شدن فضای بین‌المللی پس از حادثه ۱۱ سپتامبر، اشغال افغانستان، حضور مستقیم ناتو و ایالات متحده در منطقه آسیای مرکزی، گسترش فعالیت گروه‌های افراطی و تروریستی در افغانستان و پاکستان و مسائل مربوط به انتقال و امنیت انرژی، موجب توجه روز افزون جامعه جهانی به اهداف و برنامه‌های بازیگران سازمان همکاری‌های شانگهای شده است.

سازوکار سازمان همکاری‌های شانگهای به چه صورت است؟

بعد از اینکه اجلاس سران تمام می‌شود تا سال آینده، اعضاء اصلی سازمان در جلساتی پیرامون ساز و کار‌ها و نحوه اجرایی کردن مواردی که در نشست مطرح شده است به رایزنی می‌پردازند و کشور‌های ناظر در شانگ‌های برای پرداختن به مسائل ساز و کار دیگری دارند. البته این نکته حائز اهمیت است که غیر از اجلاس سران، اجلاس‌های متعددی در قالب سازمان همکاری شانگهای در طول سال برگزار می‌شود. نشست‌هایی مانند، نشست دادستان‌های کل، نشست تجار و فعالات اقتصادی، نشست مربوط به امور زنان، نشست شورای تجاری، نشست باشگاه انرژی، نشست وزرای فرهنگ و ... از جمله این موارد است. سایر نشست‌ها تا سال ۲۰۲۰ انجام خواهد شد.

مزایای ایران از عضويت در اجلاس شانگهای 

در این راستا حضور ایران در سازمان شانگهای می‌تواند امتیازات و موقعیت‌های بسیار خوبی را در اختیار کشور ما بگذارد، کشور‌های مذکور در بیانیه‌هایی که صادر می‌کنند به دنبال مقابله با یکجانبه‌گرایی، همکاری‌های منطقه‌ای و تلاش برای برقراری توسعه پایدار هستند. حضور کشور ما در سازمان همکاری‌های شانگهای می‌تواند بسیار تاثیر گذار باشد، چراکه مخالفت این سازمان با یک جانبه‌گرایی و وضعیتی که آمریکا در دنیا به وجود آورده است، در راستای سیاست‌های ما نیز قرار می‌گیرد.نکته اول آن است که جمهوری اسلامی ایران هنوز عضو ناظر این سازمان است، ولی در سطح کشور‌های عضو اصلی شانگهای طبیعتا این مذاکرات ساز و کار‌های بیشتری برای عملی شدن دارد، لذا در سطح کشور‌های ناظر مانند ایران در همان سطح اعلام موضع و تبادل نظر مطرح است که البته در تصمیم‌گیری‌های نهایی سازمان می‌تواند می‌تواند بسیار مؤثر باشد. نکته دیگر این است که روابط دو جانبه کشورمان با اکثر کشور‌های این سازمان به ویژه کشور‌های تاثیرگذار در آن همچون چین، روسیه و هند از ظرفیت بسیار بالایی برخوردار است؛ لذا سازمان شانگهای علاوه بر ماهیت وجودی خود و پتانسیل‌هایی که برای کشور‌های مهیا می‌کند می‌تواند به عنوان بازوی کمکی در روابط دوجانبه کشورمان و کشور‌های منطقه عمل کند.

این سازمان با افزایش جمعیت به سه میلیارد نفر و پهنه سرزمینی به ۳۵ میلیون و ۹۷۲ هزار کیلومتر مربع به یکی از بزرگ‌ترین قدرت‌های منطقه‌ای جهان تبدیل شده است که منافع دو جانبه و چندجانبه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی برای اعضا و شرکای اقتصادی غیر عضو دارد.در ۱۵ سال اخیر، سازمان همکاری شانگ‌های نقش مهمی را در منطقه ایفا کرده است. این سازمان بر خلاف دیگر سازمان‌ها به منظور همکاری منطقه‌ای و تقویت روابط بین کشور‌های عضو ایجاد شده است. در حال حاضر، فعالیت و سودمندی نهاد‌های منطقه‌ای همکاری برای حل و فصل مشکلات فراملی و واکنش به تهدیدات به رسمیت شناخته می‌شوند. کشور‌های عضو سازمان همچنان به تقویت تلاش‌های خود در حوزه‌های امنیت، همکاری سیاسی-اقتصادی و ثبات منطقه‌ای ادامه می‌دهند. فعالیت سازمان همکاری‌های شانگ‌های به عنوان سازمانی که با برخی مسائل محدود منطقه‌ای سر و کار دارد، فراتر از منطقه می‌رود. به علاوه، سازمان همکاری‌های شانگ‌های به دیپلماسی شبکه‌ای منطقه‌ای پرداخته و بر روی ایجاد یک فضای دوستانه کار می‌کند. در حال حاضر، این سازمان امکان ایفای نقش بزرگتری را در منطقه دارد.
این سازمان یک مکانیسم امنیت منطقه‌ای و همکاری بشردوستانه ایجاد کرده و مبارزه با تروریسم، افراط گرایی و جدایی طلبی را در اولویت قرار داد. در حال حاضر، چین و روسیه و همچنین دیگر کشور‌های سازمان همکاری‌های شانگهای، حامی روابط سیاسی و اقتصادی نزدیک بوده و با یکدیگر در برخی از پروژه‌های منطقه‌ای همکاری می‌کنند. چین یک استراتژی تلفیقی برای منطقه طراحی کرده و به طور کلی روابط دوجانبه با کشور‌های عضو سازمان همکاری‌های شانگهای را تقویت می‌کند. این استراتژی هم در حوزه امنیت و هم در حوزه اقتصاد گسترش می‌یابد.

 ارتقا روابط دو جانبه ایران و چین، احیای راه ابریشم

بسیاری از ناظران بر این باورند که در پس اجلاس سران شانگهای ملاقات‌های دو جانبه‌ای شکل می‌گیرد که می‌تواند فرصت بسیار مناسبی برای کشور‌ها فراهم کند تا در سایه آن به تعمیق روابط دو جانبه خود با کمترین هزینه بپردازند، چرا که عموما تنها برگزاری یک دیدار دو جانبه نیازمند صرف زمان و هزینه قابل توجهی است، اما در حاشیه اجلاس‌های این چنینی کشور‌ها می‌توانند نه تنها یک دیدار دوجانبه بلکه چندین دیدار مهم داشته باشند برای مثال در حاشیه جلسه فعلی سازمان همکاری‌های شانگهای حسن روحانی رئیس جمهور با رهبران چین، روسیه، هند، پاکستان، افغانستان و قرقیزستان دیدار خواهد کرد و به طور قطع یقین دیدار‌هایی در این سطح می‌تواند دستاودر‌های قابل توجهی داشته باشد.

دلیل تمایل کشورهای عضو شانگهای به حضور ایران

ایران به دلیل روابط نزدیک تاریخی، سیاسی و فرهنگی یکی از کشور‌های پیشگام نه تنها در خاورمیانه بلکه آسیای مرکزی محسوب می‌شود. علاوه بر آن، تهران برای کشور‌های منطقه، به عنوان یک شریک اقتصادی، سرمایه‌گذار قابل اعتماد و مبتکر پروژه‌های زیرساختی (که سیمای جدیدی از منطقه را از جمله به عنوان یک مرکز لجستیک که شرق غرب را به هم متصل می‌کند) عمل می‌نماید. رابطه نزدیک ایران با منطقه، باعث علاقه زیاد جمهوری اسلامی به ثبات منطقه شده و انگیزه برای تلاش‌های دائمی تهران در تامین امنیت و توسعه کشور‌های آسیای مرکزی را فراهم کرده است. بدون مشارکت ایران هیچ یک از موضوعات مربوط به تحکیم امنیت در آسیای مرکزی و مسائل توسعه اقتصادی منطقه را نمی‌توان به طور جدی مورد بحث و بررسی قرار داد؛ بنابراین آن‌های که می‌خواهند تهران را از میان بازیگران مهم و پیشگام در این منطقه حذف کنند، مرتکب اشتباه بزرگی می‌شوند. علاوه بر آن، اقتصاد ایران از این طریق به بازار‌های جدید دسترسی یافته و افق‌های تازه مشارکت تجاری و اقتصادی و از جمله در حوزه سرمایه‌گذاری، مالی و علمی-فناوری باز خواهد کرد. در کنار این مسائل، همکاری فعال تهران در چارچوب سازمان همکاری‌های شانگ‌های در مباحث مربوط به مسائل بحث برانگیز با غرب و برخی از کشور‌های عربی مزایای اضافی برای ایران دارد ضمن اینکه منفعت سازمان همکاری‌های شانگ‌های هم در این زمینه کم نیست.

فرصت تعامل بین المللی  برای ایران در اجلاس شانگهای

به طور کلی هر اجلاسی در سطح بین المللی که تریبونی برای اعلام موضع در اختیار ما قرار بدهد فرصت خوبی خواهد بود که باید از آن استفاده کنیم. همین امکان در سازمان ملل هم برای گفتگو‌های در سطوح بالاتر هم برایمان فراهم می‌شود و نتایج خوبی هم برایمان به همراه دارد. با این تفاسیر حضور در سازمان بین المللی مانند همکاری شانگهای موقعیت‌های قابل توجهی را در اختیار ما خواهد گذاشت.همچنین ملاقات‌های ما با روسیه و چین هر چند سال یکبار صورت می‌گیرد، ولی شانگ‌های فرصتی فراهم می‌کند تا رئیس جمهور ما با سران چین و روسیه ملاقات کند، در حقیقت رویکرد ما مشارکت فعال است، که تا به حال هم پاسخ مثبت گرفته ایم.

گزارش از نرگس رمضانی

انتهای پیام/