طرفه بن العبد شاعری نیرومند با فکری آزاد

طرفه بن العبد فرزند سفیان در بحرین متولد شد. نام کامل او طرفة بن العبد بن سفیان بن سعد بن مالک بن ضبیعة بن قیس بن ثعلبة بن عکابة بن صعب بن علی بن بکر ابن وائل بن قاسط بن هنب بن أفصی بن دعمی بن جدیلة بن أسد بن ربیعة بن نزار بن معدّ بن عدنان است.

طاهره کیایی تنکابنی، استاد زبان و ادبیات فارسی و محقق گفت: عمربن العبد ملقب به طرفه از بنی بکربن وائل بوده که در حوالی سال ۵۴۳ میلادی در بحرین زاده شده بود، پدر و مادر او هر دو از خاندان شریفی بوده اند، اجداد او همگی شاعر بوده اند به این گونه که پدرش عبدالبکرا شاعر بوده و عموهایش هم نیز شعر می‌سرودند.

به گفته کیایی تنکابنی، پس از آن که پدر طرفه در حادثه‌ای می‌میرد، عموهایش سرپرستی اش را به عهده گرفته، اما خیلی به او سخت می‌گرفتند، طرفه با مادرش در سختی زندگی می‌کرد و هنوز به سی سالگی نرسیده بود که در حوالی سال ۵۶۹ کشته می‌شود.

وی افزود: آثار او شامل دیوان طرفه است که ۶۵۷ بیت دارد، این دیوان را در قرن نهم میلادی شرح کرده اند و مشهورترین شعر دیوان طرفه قصیده رائیه او است، معلقه او هم که شروح فراوانی بر آن نوشته شده و به زبان‌های گوناگون ترجمه شده است.

او می‌گوید: معلقه او دالیه‌ای است بر بحر طویل و حاوی ۱۰۴ بیت، علت سرودن معلقه در واقع آزار و تحقیری بوده که از طرف قوم خود دیده است، بخل، بی عدالتی و بی مهری قومش  باعث می‌شود تا معلقه را بنویسد، معلقه طرفه شامل چند بخش، غنایی ایستادن شاعر و اطلال خانه دلدار و وصف خوله بخش وصفی انحصارا در توصیف ناقه است، بخش خطابی معرفی خود و بیان عقایدش درباره حیات و سپس عتاب به پسر عم و شکوه و شکایت از او است.

کیایی تنکابنی گفت: بسیاری از ادبا و ناقدان معلقه طرفه را بر همه شعر جاهلی برتر می‌دانند، این قصیده زیباترین بیان حال روحی او است.

وی افزود: ویژگی مهم شعر طرفه احساس و عاطفه نیرومند او است که در آن اندیشه آزاد و عمیق وجود دارد، شاعر ابیاتی دارد که در آن به هجا، هجو و بدگویی پرداخته است، مهم‌ترین آن‌ها هجو عمربن هند و برادرش قابوس و داماد خود عبدعمره است که از خصوصیات این هجا‌ها جرئت، وحدت زبان شاعر، استحفاف (اهانت) و سخره اوست.

این استاد زبان و ادبیات فارسی گفت: طرفه شاعری است با شخصیت نیرومند و فکری آزاد و صراحت در گفتار و کردار، حکمت پیران و نشاط جوانان را یک جا در خود جمع کرده است، زندگی را با تمام دل و جان حس می‌کرد و گویی در تمام ذرات وجودش جریان دارد.

به گفته کیایی تنکابنی، طرفه همانند پژوهشگری که برای خود فلسفه و شیوه تفکری را انتخاب کند بر پایه‌ی آن فلسفه و شیوه تفکر، اعمال خود را استوار و با این نگاه به سمت جلو حرکت می‌کرد.

او می‌گوید: طرفه شاعری ایده آل گرا است، او مرگ را امری حتمی می‌داند که غنی و فقیر، کریم و بخیل را دربرمی گیرد، طرفه زندگی را تنها به خاطر زنده ماندن دوست ندارد و به آن دل نمی‌بندد برای اینکه می‌بیند مرگ کسی را جاودان نگه نمی‌دارد.

او می‌گوید: طرفه شاعری است که از کودکی به سرودن مشغول بوده و همیشه از این کار لذت می‌برده است، او عاطفه بسیار قوی داشته و با اینکه اندکی از شعرهایش به دست ما رسیده شاعری با آثار شکوهمند و دلپذیر است.

کیایی تنکابنی گفت: معلقه طرفه علاوه بر اینکه از فواید تاریخی سرشار است، کرائم اخلاق عرب را برای ما به تصویر می‌کشد و از گرایشات مادی جوانان عصر جاهلی پرده برمی دارد. از معلقه او پی می‌بریم که کشتی‌های دریانوردان عرب آب‌های خلیج فارس را می‌شکافتند و به دجله می‌آمدند و در آن ایام در بحرین صنعت کشتی سازی و در یمن طباغی و در شام کاغذ سازی رواج پیدا کرده است.