۲۰ سال پس از خلع سلاح هسته‌ای، لیبی به کجا رسید؟

در اقدامی غیرقابل پیش‌بینی، طرابلس در ۱۹ دسامبر ۲۰۰۳ اعلام کرد که برنامه‌های تسلیحات هسته‌ای خود را کنار گذاشته است و از بازرسان بین‌المللی استقبال می‌کند تا بررسی کنند که لیبی به تعهدات خود عمل می‌کند. اقدامی که خیلی‌ها از جمله آمریکا تلاش کردند ایران و کره شمالی را مجبور به آن کنند.

 بر اساس گزارش آر تی، این اقدام که رسانه‌های غربی با حیرت و تعجب از آن صحبت کردند، لیبی را به دومین کشوری تبدیل کرد که پس از آفریقای جنوبی درپی سقوط رژیم آپارتاید، دست به چنین ابتکار داوطلبانه‌ای زد.

بسیاری در غرب بلافاصله اقدام لیبی را به دستگیری صدام حسین درست در چند روز پیش از آن ربط دادند و برخی اظهار داشتند که رئیس لیبی با این اقدام طوری ظاهر شد که گویی در حال اجرای توصیه‌ای است که از صدام حسین دریافت کرده بود. اما کارشناسان اعلام کردند عادی سازی روابط با غرب و بستن پرونده‌های قدیمی و مذاکرات بین طرابلس، واشنگتن و لندن در خصوص واگذاری برنامه محرمانه هسته‌ای و موشکی لیبی  مدت‌ها قبل از خلع سلاح هسته‌ای لیبی آغاز شده بود.

سیف الاسلام، پسر معمر قذافی، در آن زمان با شبکه سی ان ان مصاحبه و اعلام کرد که این گام در مسیر عادی سازی روابط سیاسی لیبی با آمریکا و به طور کلی با غرب است. از نظر قذافی کنار گذاشتن توانمندی هسته ای باعث از بین رفتن هرگونه تهدید علیه لیبی توسط غرب و آمریکا می‌شد.  

آغاز تحولی که منجر به کنار گذاشتن برنامه‌های هسته‌ای لیبی شد به ۴ اکتبر ۲۰۰۳ برمی‌گردد، زمانی که یک کشتی تجاری متعلق به یک شرکت آلمانی در بندر تارانتو در ایتالیا بازرسی و پنج کانتینر در آن پیدا شد. این کشتی به مقصد لیبی و حاوی تجهیزاتی برای غنی سازی اورانیوم بود. این محموله در حالی مصادره شد که این حادثه در اوج فعالیت‌های اطلاعاتی گسترده آمریکایی-انگلیسی در آن دوره برای تعقیب شبکه مخفی لیبی که برای تغذیه این برنامه‌های مخفی ساخته شده بود، رخ داد.

پس از اعلام ابتکار داوطلبانه لیبی، بازرسانی از آمریکا، انگلیس و سازمان‌های بین‌المللی برای خنثی کردن برنامه‌های تسلیحات شیمیایی، هسته‌ای و موشکی لیبی وارد این کشور شدند. وقتی آمریکا چندین هواپیما از اسناد و مدارک مخفی لیبی را به واشنگتن منتقل کرد، آمریکا گام‌هایی برای عادی‌سازی روابط خود با لیبی برداشت که به طور رسمی در سال ۱۹۸۱ قطع شده بود.  

همان زمان ماموران سیا به این نتیجه رسیدند که لیبی سلاح هسته‌ای ندارد، اما به این هدف نزدیک است و دارای مقادیر زیادی مواد سمی است و مرکز توسعه سلاح‌های بیولوژیکی دارد، اما هنوز چنین سلاحی تولید نکرده است.

جاسوسان آمریکا که تأسیسات لیبی را بازرسی کردند، مدعی شدند که برنامه هسته‌ای طرابلس پیشرفته‌تر از آن چیزی است که آن‌ها انتظار داشتند و یکی از فرماندهان سیا ادعا کرد که آنچه در لیبی دید، چشمگیرترین کشف در سی سال گذشته بود.

اما این اغراق رسمی آمریکا در ارزیابی برنامه هسته‌ای لیبی در آن زمان  تلاش آمریکا برای بازگرداندن آبرویی بود که با حمله به عراق از دست داده بود؛ و واشنگتن تلویحاً به جهانیان می‌گفت که از دروغ‌هایش درباره سلاح‌های هسته‌ای و بیولوژیکی عراق شوکه شده بود در واقعیت حرف آمریکا این بود: اگر ما سلاح‌های کشتار جمعی را در عراق پیدا نکردیم، اینجا در طرابس هست، آن را در لیبی پیدا کردیم!

در آن همان زمان که لیبی اعلام کرد برنامه‌های تسلیحات هسته‌ای خود را کنار گذاشته است، جرج دبلیو بوش، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، اقدام لیبی را ستود و از رهبران کره شمالی و ایران خواست که از قذافی الگو بگیرند.

در این بین بوش ادعا کرد در صورتی که لیبی به تعهدات خویش پایبند بوده و آن را بطور جدی اجرا کند امکان روابط به مراتب بهتری بین واشنگتن و طرابلس وجود دارد. بوش از هیچ دروغی کوتاه نیامده و در ادامه ادعا‌های خود گفت که اگر لیبی در پی اصلاحات داخلی باشد، کشوری آزاد‌تر و مرفه‌تر را می‌سازد.

اما حادثه‌ای در سال ۲۰۱۱ رخ داد. آمریکا و کشور‌های اروپایی که قول پیشرفت به لیبی داده بودند علیه قذافی اقدام نظامی کرده و نیرو‌های ناتو وارد لیبی شدند، آن‌ها حملات هوایی خشونت آمیزی علیه این کشور انجام دادند. غربی‌ها همچنین شورشیان را علیه دولت رسمی لیبی مسلح کردند. قذافی را تحت پیگرد قرار دادند. او را دستگیر کرده و به طرز وحشتناکی کشتند.

در همین حال بود که تهران و پیونگ یانگ به تماشای پیشرفت غربی در لیبی نشسته بودند و به عهدی که لیبی با آمریکا بست نگاه می‌کردند، طبیعتا ایران و کره شمالی نفس راحتی کشیدند که لیبی را الگوی خود قرار ندادند.