نقش سردار سلیمانی در ستاد بازسازی عتبات عالیات چه بود؟

معرفی و نقد کتاب «معمار حرم» از برنامه «حوالی کتاب» تلویزیون اینترنتی کتاب پخش شد. محمدمهدی شاکری در این برنامه به معرفی و بررسی کتاب «معمار حرم؛ نقش شهید سلیمانی در شکل‌گیری ستاد توسعه و بازسازی عتبات عالیات» نشست.

شاکری در این برنامه درباره مخاطب خاص کتاب «معمار حرم» گفت: این موضوع به ماهیت خاص کتاب بازمی‌گردد که سعی کرده از آن خارج نشود؛ البته این هم حُسن کتاب است و هم عیب کتاب. ما سعی کردیم از زاویه عتبات عالیات و نقش شهید سلیمانی در شکل‌گیری ستاد، به شخصیت شهید بپردازیم و از آن خارج نشویم. کتاب‌های زیادی درباره شهید سلیمانی نوشته شده است که شاید مخاطبان بیشتری با آن ارتباط برقرار کنند؛ ولی این کتاب مخاطب خاص دارد؛ مخاطبی که ستاد عتبات عالیات را می‌شناسد و ارتباط برقرار می‌کند و از این زاویه ارتباط شهید سلیمانی و عتبات عالیات اهمیت پیدا می‌کند. ما این تصویر را نتوانستیم به مردم برسانیم و به همین علت شاید این اقبال هم کمتر خوانده شود.

وی افزود: این کتاب محصول یک فرایند پژوهشی است و می‌توان گفت که اولین محصول پژوهشی مرکز پژوهش و نشر آثار ستاد بازسازی در قالب پروژه تاریخ شفاهی ستاد است. حدود ۵۰ ساعت مصاحبه داشتیم با افراد درون ستاد که همراه شهید سلیمانی بودند. ماهیت پژوهشی و رویکردی که برای گردآوری داشتیم، باعث شد که در تدوین به سمت قالبی برویم که وثاقت تاریخی اثر از بین نرود و سعی کردیم استناد تاریخی را حفظ کنیم. شاید در گام‌های بعدی مرکز پژوهش و نشر ستاد به این سمت برود که خروجی‌ها عامه‌پسندتر شوند؛ اما در این اثر و در همین حد هم مخاطب عام هم می‌تواند بهره خودش را ببرد.

شاکری درباره جذابیت موضوع کتاب «معمار حرم» گفت: من موافق نیستم که موضوع این کتاب جذاب نیست و خودِ شهید سلیمانی در قسمتی از کتاب می‌گوید: «عتبات عالیات و اهل بیت، هیچ ربطی به شیعه و سنی ندارد.» حُب اهل بیت در عموم مردم و فطرت آنهاست و خیلی ارتباطی با شریعت ظاهری و میزان رعایت شریعتشان ندارد؛ بنابراین مخاطب عام ما مخاطبی است که نمی‌تواند اهل بیت را دوست نداشته باشد. از طرفی هم شخصیت شهید سلیمانی، جذاب است؛ چرا که شهید سلیمانی به یک نمادی تبدیل شده که همه سعی می‌کنند با نزدیک شدن به او، خودشان را شبیه‌اش کنند.

نویسنده کتاب «معمار حرم» ادامه داد: من درباره شخصیتی که قهرمان ملی است و وجوه نظامی و امر ملی در او برجسته است، صحبت نمی‌کنم؛ بلکه درباره انسانی صحبت می‌کنم که مثل دیگران است. ما در تدوین کتاب سعی کردیم با استفاده از مواد و مصالحی که بعد‌ها به دستمان رسید، فرایند رشد یک انسان معمولی را نشان دهیم که بچه شهرستان است؛ از یک خانواده تقریباً فقیر متولد می‌شود و شخصیتی خودساخته دارد؛ و در کنار تربیت معنوی و دینی خانواده‌اش جلو می‌آید و به یک شخصیت ملی تبدیل می‌شود. با این روش سعی کردم تا هر مخاطبی، جوانی خودش را در هیبت یک شهید سلیمانی ببیند ولو اینکه در حال حاضر فرسنگ‌ها از سرنوشت شهید سلیمانی فاصله داشته باشد. این باعث همذات پنداری او می‌شود و شاید با خودش هم بگوید که من هم می‌توانم یک قاسم سلیمانی دیگر باشم.

شاکری نوشتن درباره کودکی و خانواده شهید سلیمانی را چنین توضیح داد: اصل کتاب از فصل‌های چهارم و پنجم به بعد شروع می‌شود و برای اینکه بتوانم مجموعه پژوهشی تاریخ شفاهی را – به عنوان هسته اصلی کتاب – برای مخاطب توجیه‌پذیر کنم، مجبور شدم برگردم و از کودکی او بنویسم. در اصل پروژه کتاب، یک پروژه دوگانه بود؛ پروژه اولیه این بود که ستاد چه کاری انجام می‌دهد؟ در آن پروژه اولیه که در زمان حیات شهید سلیمانی هم نوشته می‌شد، به نقش شهید سلیمانی اشاره نمی‌کردند و اصلا بسیاری نمی‌دانستند شهید سلیمانی تشکیل‌دهنده ستاد عتبات است.

وی ادامه داد: پروژه دومی که پیش رفت، بعد از شهادت شهید سلیمانی بود و به این موضوع می‌پرداخت که ستاد عتبات رویه دیگری دارد و نسخه رونوشت شخصیت خودِ شهید سلیمانی است. ما برای فهماندن ستاد بازسازی به مخاطبان مجبور شدیم به شخصیت خودِ شهید سلیمانی بازگردیم و از ابتدا تربیت و خانواده او را کاوش کنیم. در حین این پروژه و با شهادت شهید سلیمانی، این پرده افتاد که ستاد را شهید سلیمانی شکل داده و این تصویر خودش است و برداشتی که از ماموریت خودش دارد. برای این کتاب و حتی بعد از نگارش کتاب، مصاحبه‌های زیادی را انجام دادیم، ولی جای روایت خودِ شهید سلیمانی از بازدید‌هایی که از داخل حرم‌ها داشت، در این کتاب خالی است.

شاکری درباره ایده نوشتن کتاب «معمار حرم» گفت: این کتاب محصول دو پروژه است که حدود پنج یا شش سال طول کشید؛ نوشتن این کتاب از زمان حیات شهید سلیمانی آغاز شد و درون مرکز پژوهش نشر آثار ستاد بازسازی شکل گرفت. وظیفه مرکز پژوهش نشر آثار ستاد عتبات عالیات معرفی این مجموعه به مردم است. شهادت حاج قاسم باعث شد تا ضرورت معرفی فرمانده، مسئول و شکل‌دهنده اصلی ستاد عتبات عالیات به مردم پیش بیاید. سعی کردم آن وجه پنهان شخصیت قاسم سلیمانی را که کمتر در آثار دیگران به آن پرداخته شده، نشان دهم. آن وجه پنهان این بود که شهید سلیمانی، ایده‌پرداز اولیه شکل‌گیری ستاد مردمی برای بازسازی ستاد عتبات بود. مردم از این واقعیت خبر نداشتند. در کنار معرفی ستاد عتبات، این واقعیت را هم نشان دادم و این دو جنبه را به هم پیوند زدم.

این نویسنده افزود: اگر حاج قاسم شهید نمی‌شد، این پروژه در قالب معرفی پروژه‌های بازسازی ستاد عتبات عالیات پیش می‌رفت و آن مانعی که همیشه باعث می‌شد اسمی از شهید سلیمانی در عتبات عالیات نیاید، ادامه پیدا می‌کرد. ما از نام شهید سلیمانی سواستفاده نکرده و اتفاقاً جنبه‌ای پنهان از شخصیت سردار را به مردم معرفی کردیم. تدوین اولیه کتاب کاملاً متفاوت بود؛ اما با شهادت شهید سلیمانی، مصاحبه‌هایی انجام شد که از این بخش پرده‌برداری می‌کرد و ما نمی‌توانستیم این بخش را کتمان کنیم. ما در برابر یک واقعیت بیرونی قرار گرفتیم که شهید سلیمانی «معمار حرم» است. تعبیر «معمار حرم» را از شعر اقبال لاهوری وام گرفتیم، ولی ایده اولیه تشکیل ستاد مردمی برای بازسازی حرم‌ها از شهید سلیمانی است.

شاکری در توضیح بیشتر پیرامون پرداختن به زندگی سردار سلیمانی در این کتاب گفت: ساختار اولیه کتاب این بود که جایگاه عتبات عالیات و نسبتش با شهید سلیمانی مشخص شود. برای این کار مجبور شدیم سه فصل اولیه کتاب را به متن اضافه کنیم. مباحث معرفتی را در قالب سلوک معنوی و تربیت خانوادگی برجسته کردیم و سعی نکردیم تصویر متفاوتی از شهید سلیمانی ارائه دهیم. واقعیت‌ها را از زبان دوستان دوران کودکی، همراهان او از نوجوانی و… روایت کردیم. سعی کردیم تعابیر مربوط به حرم را از قالب نظری از زبان دوستان بیاوریم. این کتاب حدود ۲۴ یا ۲۵ راوی دارد و تقریباً بیشتر آن‌ها بیش از ۳۰ سال با شهید سلیمانی همراه بوده‌اند. تلاشمان این بود که به نوعی پرده برداشتن از این شخصیت معنوی را بیان کنیم و تجسم او در ستاد را نشان دهیم.

این نویسنده در شرح مفهوم حرم اشاره کرد: نگاهی که شهید سلیمانی به مقوله امنیت دارد، یک نگاه کاملاً معنوی است. مفهوم حرم یکبار در دفاع از حرم‌های اهل بیت در مقابل داعش به کار می‌رود و یکبار دفاع از حرم معنای بازسازی حرم‌های فیزیکی را به خود می‌گیرد. مفهوم حرم در ذهن شهید سلیمانی، مفهومی محوری است که توسعه پیدا می‌کند؛ این مفهوم با مفهوم انسان پیوند خورده است و این انسان می‌تواند هرکسی باشد. حتماً انسان شیعه اهل ایران نیست. هر انسانی در هرجایی که به او ظلمی شود، شهید سلیمانی دستش را به سمت او دراز و از او حمایت می‌کند.