موزه لطفعلیان؛ گذری به تاریخ ملایر

 لابه‌لای ساختمان‌های سربه‌فلک‌ کشیده، عمارت‌های تاریخی لطفعلیان و موزه تاریخ و تمدن جهان شهر ملایر، حتی برای چند ساعت هم که شده فضایی آرام، بکر و ناب برای گردشگری به تاریخ است.

شهرستان ملایر واقع در استان همدان است که رد پای تاریخ را می‌توان به راحتی در کوچه پس کوچه‌هایش پیدا کرد، خانه‌های تاریخی بسیاری دارد، اما یکی از آنها یادگار دوران قاجار است که رگه‌هایی از تاریخ، هنر و فرهنگ در آجرهایش ریشه دوانده و از معماری قدیمی ایرانی و اشیا باستانی گرفته تا کلکسیون‌های مختلف و تزئینات لمبه کوبی همه گویای تاریخ کهن این جهان شهر است. در عصر سلطنت فتحعلی‌شاه قاجار، مصدق الممالک به واسطه رابطه خویشاوندی با دربار موفق شد برای ساختن خانه رویایی‌اش، معماران چیره‌دست آن دوران را بکار گیرد.

ابتدا این خانه دارای سه بخش اندرونی، حسینیه و اصطبل بود که حسینیه برای انجام امور مذهبی اختصاص یافته بود، اما بعد از اینکه مرتضی‌خان لطفعلیان این خانه را خرید، حسینیه را تبدیل به خانه زیبایی کرد و در طی سال‌های بعد، خاندانش در این خانه زندگی کردند. به همین دلیل این خانه با نام "خانه لطفعلیان" شناخته شد و در نهایت اداره میراث‌فرهنگی در سال ۱۳۸۳ این خانه را از مالکش خریداری کرد و بعد از مرمت، کاربری خانه را به موزه تغییر داد. موزه لطفعلیان در خیابان مصطفی خمینی(ره) یا به اصطلاح عموم خیابان اراک ملایر و جنب اداره میراث فرهنگی این شهر واقع شده و در بدو ورود به حیاط کوچکی هدایت می‌شوی که سنگ قبرهای متنوع در اشکال مختلف با خطوط عبری مربوط به چند صد سال قبل چیده شده و گویا به همه بازدیدکنندگان تلنگر می‌زند که دل بدین دنیای فانی نبندید.

سپس وارد دالانی می‌شویم که ما را به حیاط عمارت می‌رساند، خانه دو طبقه لطفعلیان در زمینی به متراژ هزار و ۲۰۰ مترمربع ساخته شده و دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی است، نمای بیرونی این خانه کاهگلی است و هیچ تزئینی ندارد، اما سردر ورودی خانه دارای نقش و نگارها و آجرکاری‌های زیبایی است. ورودی خانه نیز شکلی هشت ضلعی دارد و به اصطبل، پشت‌بام و حیاط کوچکی منتهی می‌شود؛ سقف طبقه همکف که از طاق‌های آجری زیبا پوشیده شده، چشم نوازی می‌کند، سقف طبقه بالا متفاوت‌تر بوده و با تزیینات لمه کوبی آراسته شده و در و پنجره‌های اُرُسی این طبقه سوژه‌های نابی برای عکاسی فراهم می‌کند و از این گذشته زیبایی خاصی به خانه تاریخی داده است.

معروف‌ترین و زیباترین بخش این موزه، «حوض‌خانه» آن است، جایی که به لطف معماری‌اش حتی در گرمای سوزان تابستان نیز خنک می‌ماند، حوض‌خانه با طاق نماهای آجری زیبایی پوشیده شده و دو حوض سنگی نیز در کف آن وجود دارد که سرچشمه هوای فرح‌بخش حوض‌خانه است. این موزه چندین سالن را برای نمایش فرهنگ و تاریخش اختصاص داده که در بخشی از آنها آثار حفاری شده باستانی از تپه‌هایی همچون دستکند و نوشیجان به نمایش گذاشته شده است.

در بخش دیگری از موزه، عتیقه‌ها و اشیای مربوط به دوران قاجار را گردهم آورده‌اند که از میان آنها می‌توان به چراغ تزیینی، لوازم آشپزی، اسناد اداری و ترازوی قدیمی اشاره کرد، در بخش «هنر و فرهنگ» موزه لطفعلیان، مجسمه‌هایی قرار گرفته‌اند که روایتی از مراحل شیره‌پزیِ محلی‌ ملایر را مرحله به مرحله به نمایش گذاشته است(شیره‌پزی یکی از رسومات سنتی ملایر است که قدمتی دیرینه دارد).

یکی از دالان‌های خانه نیز به افتخار هنرمند ملایری، نامِ "مسعود جعفری جوزانی" را گرفته و پوسترهایی از فیلم‌ها و آثارش در این دالان به نمایش گذاشته شده است. عمارت لطفعلیان بخشی از یک مجموعه سکونتگاهی به‌ یادگار مانده از دوره قاجار است‎ و سازنده و مالک اولیه این عمارت، "محسن مصدقی" معروف به "مصدق الممالک" بوده که در عصر فتحعلی‌شاه قاجار به واسطه خویشاوندی که با دربار داشته با بهره‌گیری از معماران زبده آن دوره اقدام به ساخت این مجموعه کرده است‎. طبق گزارش میراث فرهنگی؛ بنای آجری دو طبقه این عمارت حدود ۱۵۰ سال پیش ساخته شده و هنرنمایی در ساخت این عمارت، نمادی از ذوق و هنر معماران و هنرمندان آن زمان به شمار می‌رود. جریان آب قنات و وجود دو حوض سنگی در کف، هوا و فضای بسیار خنک و فرح بخشی را برای گذر از گرمای تابستان برای ساکنین ایجاد کرده است.

این بنا در اسفند ماه ۱۳۸۰ با شماره ۴۸۹۲ به ثبت فهرست آثار ملی درآمده و تنها موزه ملایر است که بیشترین تعداد بازدیدکنندگان را هر ساله به خود اختصاص می‌دهد. عمارت لطفعلیان اکنون با کاربری موزه، معرف آداب و رسوم و تاریخ و فرهنگ مردم شهرستان است و اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ملایر نیز در این مکان دایر است‎.

به همت میراث فرهنگی طی مراحل مختلف در عملیات احیای این بنا، مرمت پشت بام، تعویض تیرهای فرسوده، طراحی و ساخت ویترین انجام شد که شامل لایه‌برداری، سفیدکاری داخلی عمارت و بازسازی در و پنجره‌های معیوب و تهیه و ساخت در و پنجره‌های از بین رفته، بندکشی، کف‌سازی اتاق‌ها و بازسازی بخشی از طاق‌ها بود.  تاکنون بیش از ۳۵۰ اثر تاریخی در شهرستان ملایر شناسایی شده که از این تعداد بیش از ۲۰۰ اثر آن در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.